Op 17 maart 2016 zijn Suzan en Christel voor Stichting ZEHG (Zwangerschapsmisselijkheid En Hyperemesis Gravidarum) naar het Symposium Zwangerschap en Mental Health geweest. Psychische gezondheid en Hyperemesis Gravidarum (HG) hangen samen: veel vrouwen met HG hebben te maken met de psychische gevolgen van deze aandoening. Vroeger werd de oorzaak van HG vooral bij psychische factoren gezocht. Suzan schreef voor jullie een verslag van deze dag.

Tegenwoordig wordt er in de zorg rond zwangeren van uitgegaan dat alle zorgverleners zo veel mogelijk samenwerken om samen de beste zorg aan moeder en kind te bieden. Dit wordt ook wel multidisciplinaire zorg genoemd. Dat dat nog lang niet altijd gebeurt, is mij als bestuurslid van Stichting ZEHG maar ook als vrouw die een aantal jaren geleden zelf zwanger is geweest, al lang duidelijk.

Maar… zorgverleners doen hun best om onderling meer samen te werken. De veelheid aan beroepsgroepen die op het Symposium uitgenodigd en aanwezig waren bewijst dat: verloskundigen, gynaecologen, maar ook psychologen, psychiaters, coaches, zwangerschapsbegeleiders, huisartsen, kinderartsen, verpleegkundigen, maatschappelijk werkers en kraamverzorgenden. En dus ook ik namens Stichting ZEHG, samen met mijn collega-bestuurslid Christel.

Vol gezonde spanning stappen we binnen. Zouden we HG meer bekendheid kunnen geven vandaag? In hoeverre zal HG worden genoemd? Brengt het symposium ons qua netwerken en lobbyen nog wat? Ongeacht het resultaat van vandaag voelen we ons sowieso al blij. Blij en trots. Dat wij met de hulp van onze achterban naar dit symposium toe mogen gaan namens de stichting. De meesten van jullie weten namelijk wel dat wij als stichting helemaal afhankelijk zijn van giften, en dat die al opgaan aan de vaste kosten zoals website en bank.

Dat we dan toch binnen 24 uur na het online plaatsen van een oproep, het geld voor twee tickets voor dit symposium al bij elkaar krijgen aan donaties… wauw… we voelen ons echt vereerd dat wij dit mogen doen voor jullie. En hoewel ik jullie alles zou willen vertellen van wat er die dag besproken is, kies ik er toch voor om alleen de highlights van het programma in dit artikel op te nemen.

Angst tijdens de zwangerschap

Het ochtendprogramma start met uitleg over wat voor psychische klachten er tijdens de zwangerschap of na de bevalling kunnen ontstaan. Ongeveer twee op de tien zwangere vrouwen en kraamvrouwen heeft psychische klachten zoals angst, depressie, paniekstoornis, posttraumatisch stresssyndroom of psychose.

Bij zwangere vrouwen met HG ligt dit getal mogelijk zelfs nog hoger, wat ook logisch zou zijn. Al de lichamelijke klachten van HG werken als trigger voor psychische klachten. Iedere vrouw is wel eens angstig tijdens de zwangerschap. Angst voor pijn, angst voor het medische circuit, angst voor herhaling van een eerdere – als traumatisch ervaren – zwangerschap of bevalling, angst voor het moederschap, angst voor het onbekende, angst voor een gehandicapt kind, etc. De meeste zwangere vrouwen verwerken de onzekerheden die tijdens de zwangerschap op hen afkomen op een gezonde manier. Maar soms ontstaat er een (angst)reactie die groter is dan zou hoeven. De kans op het ontwikkelen van psychische klachten is dan erg groot. Dit zegt niets over hoe je als vrouw normaal in het leven staat; je bent niet gek, maar door je zwangerschap wordt de stress / psychische druk groter dan wat je op dat moment kan handlen.

Tijdens dit symposium komt vaak naar voren dat het vooral in zulke gevallen belangrijk is om tegemoet te komen aan de wensen van de zwangere vrouw en haar partner. Uiteraard binnen de grenzen van veiligheid en vertrouwdheid. Steeds vaker lopen de meningen namelijk uiteen: de zwangere en haar partner willen iets anders dan wat de zorgverlener wil. Welke rechten en plichten heb je dan als zwangere en partner, maar ook als zorgverlener? Zeker op het gebied van HG zien wij als stichting natuurlijk veel dingen die beter kunnen in de samenwerking tussen zwangere en zorgverlener. Later op de dag wordt hier nog verder op in gegaan.

Behandeling psychische klachten

Uit onderzoek komt duidelijk naar voren dat voorkomen beter is dan genezen en dat dit vaak ook goed mogelijk is. Preventieve hulp bij de kans op psychische klachten kan zeer goed helpen om psychische problemen te voorkomen en anders toch in ieder geval te verminderen. Niet alleen voor de moeder is dit belangrijk, maar natuurlijk ook voor de baby. Ook hier is onderzoek naar verricht: psychische klachten bij de moeder geven meer kans op een lager geboortegewicht en op vroeggeboorte. Daarom raden zorgverleners aan om psychische problemen of hulpvragen waarbij je psychische ondersteuning nodig hebt, aan te pakken voor je aan een zwangerschap begint. En het is ook belangrijk deze zaken bij je verloskundige of gynaecoloog te melden als je zwanger bent. Voor HG kan dit betekenen dat je eerst je zwangerschaps- en bevallingservaring verwerkt en hetgeen je overkomen is een plek geeft, voordat je aan een volgende zwangerschap begint. Dit is ook wat wij als stichting aangeven: bereid je voor op een eventueel nieuwe HG-zwangerschap door niet alleen de praktische dingen te regelen, maar ook de emotionele emmer alvast leeg te gooien. Hoe meer je al verwerkt hebt, hoe meer ruimte je hebt om een nieuwe zwangerschap goed op te kunnen vangen.

Maar hoe dan? Cognitieve gedragstherapie (CGT) , Mindfull based cognitieve therapie (MBCT) of individuele coaching kan dan heel goed helpen. Maar als er psychische problemen tijdens de zwangerschap ontstaan, wordt therapie of coaching eigenlijk als een extra belasting gezien. Maar mocht je tijdens de zwangerschap toch nog hulp willen, kijk dan eens of je terecht kan bij het online hulpprogramma van VUmc. Via de website http://www.mamakits.nl/onderzoek kun je je opgeven voor een online zelfhulpcursus waarbij je door een ervaren coach online begeleid wordt. Zeker voor ons HG-ers zou dit een uitkomst kunnen zijn. Mocht je je op willen geven, laat dan na afloop weten of het programma je geholpen heeft, want daar zijn wij als stichting natuurlijk erg in geïnteresseerd. Het Mamakits hulpprogramma is openbaar beschikbaar, dus niet alleen voor zwangeren die onder behandeling zijn in het VUmc.

Angst loslaten

Het tweede gedeelte van het ochtendprogramma gaat over een ander aspect van angst. ‘De mens vreest het meest, het lijden dat hij vreest.’ Als (HG-)zwangere moet je je altijd afvragen of je angst reëel is of niet. En dat valt in de mallemolen van zwangerschapshormonen niet altijd even makkelijk te zien. Maar toch heeft onderzoek aangetoond dat je angst vaak niet reëel is. De angst voor HG bijvoorbeeld zorgt er, rondom het moment dat je voor de eerste keer niet ongesteld wordt, voor dat je lichaam in standje stress schiet. Ben je inderdaad gepland zwanger, dan voel je je misschien ook automatisch minder lekker, want zou dit rare gevoel in je lijf misschien het begin zijn van een nieuwe 9-maanden-hel? En ben je niet zwanger, maar heb je een keer last van een buikgriepje waardoor je moet overgeven: ook al zou je niet eens zwanger kunnen zijn, zelfs dan nog schiet bij veel ex-HG-ers de pure paniek te binnen. Want het zou toch niet zo zijn dat je tòch zwanger bent…

Onderzoek heeft inmiddels aangewezen dat meer screening tijdens de zwangerschap (denk aan echo’s, bloedonderzoek, etc) niet automatisch tot minder angst leidt. Sterker nog: vaak leidt het tot meer angst. Ook hiervoor geldt weer: hoe meer je weet, hoe meer mogelijke complicaties er ook zouden kunnen komen. Een voorbeeld: HG-zwangeren vinden het over het algemeen heel fijn om meer echo’s te krijgen. Op die manier willen ze zichzelf elke keer maar weer geruststellen dat het allemaal goed is met het kindje, ondanks de behandeling met bijvoorbeeld medicatie. De gastspreker geeft het ongeveer op deze manier aan: We denken allemaal dat we onze angsten kunnen bezweren door er de controle over te willen vasthouden. Maar pas als je deze controle los kan laten, zal er meer rust en meer vertrouwen komen. In je eigen lichaam, in je eigen kunnen, maar ook in het lichaam van dat van je kindje.

Protocollen

En niet alleen de zwangere doet dit overigens hoor. De zorgverlener werkt hier net zo goed aan mee. Want al die protocollen die door de jaren heen vastgelegd zijn, zijn mede ontstaan door de angst van professionals. De zorgverlener heeft blijkbaar niet genoeg vertrouwen in zijn eigen handelen en wil daarom alles via een standaard protocol laten verlopen. Want ja… dan kunnen er achteraf geen vingertjes zijn kant op wijzen. En dat is eigenlijk best jammer. Want geen zwangere is hetzelfde. Het protocol is ontstaan door te kijken naar de gemiddelde zwangere. En er is geen gemiddelde zwangere.

Als bestuurslid van Stichting ZEHG moet ik dit best wel even op me in laten werken. Want waar strijden wij voor? Wat is onze hoofddoelstelling voor de komende jaren? Een landelijk protocol voor HG. Waarom zou dat er dan toch moeten komen?

Die keuzevrijheid om zonder protocol als zorgverlener per cliënt te bekijken wat de juiste manier van behandelen is, lijkt heel goed. Alleen is een deel van de zorgverleners in Nederland bang om af te wijken van wat ze al kennen, en zo zonder vertrouwen in hun eigen kennis en kunde, dat ze zonder landelijk protocol te weinig of niet de juiste stappen nemen in een behandeling. Gelukkig hebben we in Nederland ook hele goede zorgverleners die wel dat stapje extra durven doen voor een cliënt. Die wel stappen durven te zetten en vertrouwen hebben in zichzelf en hun behandelmethoden.

Dus toch maar een protocol, maar dan wel eentje waarbij de zorgverlener begrijpt dat het een richtlijn voor behandelen is. Of zoals een van de sprekers aangeeft: “Wij geven u alleen advies. U kiest uiteindelijk zelf wat u gaat doen.” Want dan ligt de verantwoordelijkheid ook bij degenen bij wie het hoort te liggen. De cliënt zelf krijgt namelijk alleen vertrouwen in zichzelf op het moment dat hij die verantwoordelijkheid durft te nemen. En dan is het cirkeltje rond. De zwangere (en haar partner) stellen ‘hun eigen protocol’ op wat specifiek bij hun zwangerschap hoort en de zorgverlener adviseert en faciliteert waar nodig. Soms door het landelijk protocol te volgen en soms door daar heel bewust van af te wijken.

Workshop Hechting

Na de lunch (jummie jummie!) volgen we nog een tweetal workshops. De eerste over hechting vind ik niet alleen van belang voor de stichting, maar is ook binnen mijn eigen werkveld als babycoach een hot item. De band tussen moeder en kind is iets om te koesteren en waar mogelijk te bevorderen. Dat de medische wereld hieraan mee wil werken, vind ik fantastisch om te horen en ik ga dan ook nieuwsgierig de workshop in: hoe ver zijn de zorgverleners op het gebied van hechting en waar zitten de nog te maken stappen?

Volgens een van de sprekers in deze workshop groeit de band van moeder richting kind al tijdens de zwangerschap, maar kan de band van baby richting moeder pas gaan groeien na de geboorte. Het hechtingsproces van moeder begint dus al als het kind nog in de buik zit, terwijl dat bij de baby pas zou beginnen met vormen na de geboorte.

Dit is echter een onderwerp waar discussie over bestaat: de wederkerige ontwikkeling van de band tussen kind en moeder. Het kind herkent zijn moeder namelijk meteen na de geboorte, aan haar geur, haar stem en haar hartslag. Kijk maar eens naar dit filmpje van een pasgeboren baby (keizersnede) die niet weg wil van zijn moeder.

Dit kind wordt gerustgesteld en getroost door de nabijheid van moeder; zij biedt de baby geborgenheid en veiligheid en dat is precies waar het bij veilige hechting om draait.

Een veilige hechting leidt tot het zogenaamde basisvertrouwen. Zelfvertrouwen, het vertrouwen in je eigen mogelijkheden, maar ook het vertrouwen dat je stelt in een derde (zoals bijvoorbeeld de moeder of de vader), die er altijd zal zijn voor die dingen die de baby zelf nog niet kan doen. Dit basisvertrouwen is nodig om te durven exploreren, dus om te ontdekken wat de wereld allemaal inhoudt.

Voor HG-mama’s kan dit een pittig onderwerp zijn. Want als je als moeder zo diep in de HG-hel zit dat er momenten zijn dat je liever niet meer zwanger bent… dat je in je donkerste momenten smeekt om een miskraam of abortus, zolang het die HG-hel maar doet stoppen… wat doet dat dan met de band met je kindje? Regelmatig uitten vrouwen met HG dat ze bang zijn dat ze geen band zullen hebben met het kindje als het geboren wordt of dat ze bang zijn dat het kindje niet veilig zal kunnen hechten door de negatieve ervaringen en gedachten tijdens de zwangerschap.

Zwanger zijn en een kindje krijgen zijn echter twee totaal verschillende dingen voor een HG-er; zwanger zijn is een noodzakelijk kwaad om het uiteindelijke hoofddoel van een kindje krijgen te bewerkstelligen. Persoonlijk ben ik er dan ook van overtuigd dat het nooit te laat is om een hechtingsmoment te pakken met z’n tweetjes. Dat er altijd ruimte is om door te bouwen aan die band, ook in die gevallen waarin de start van de hechting misschien niet zo ging zoals gepland of gehoopt.

Veilige hechting bevorderen

Wat kun je doen om die hechting te bevorderen meteen na de geboorte?

• Het begint al direct na de geboorte: zo snel mogelijk en zo lang mogelijk huid-op-huid contact bewerkstelligen tussen moeder en kind. Lekker bij mama op de blote borst en als mama niet aanwezig kan zijn, dan bij papa. Huid-op-huid-contact zorgt namelijk voor de aanmaak van oxytocine (het knuffelhormoon) bij zowel de ouder als het kind en het is juist dit hormoon wat hechting mogelijk maakt. (Wat de zorgverlener onder zo snel mogelijk en zo lang mogelijk verstaat, kan nogal eens verschillen van wat de zwangere en haar partner zouden willen, dus ga hierover het gesprek aan met je zorgverlener.)
• Het geven van borstvoeding bevordert de aanmaak van oxytocine ook. De meeste zorgverleners streven ernaar om je te helpen bij het aanleggen in het eerste uur naar de bevalling. Word je niet geholpen bij het aanleggen en wil je die hulp wel, dan kun je hier gewoon om vragen.
• Is borstvoeding niet mogelijk of heeft flesvoeding je voorkeur, geef dan de fles terwijl het kindje bloot op jouw blote borstkas ligt. Ook dit geeft dan huid-op-huid-contact en dus meer aanmaak van oxytocine.
• Samen in bad gaan of onder de douche is, vanwege het huid-op-huid-contact, ook zeer bevorderlijk voor de hechting,

Er zijn nog veel meer tips om de hechting te bevorderen, zowel als je kind net geboren is als wanneer het al een paar dagen / weken / maanden oud is. Interesse? Spreek mij of Christel dan even aan in de Facebook groep.

Workshop Behandeling Psychische Klachten

Het meest waardevolle van deze workshop vond ik het stuk over de behandeling van psychische klachten tijdens de zwangerschap en na de bevalling met EMDR. Juist omdat het voor HG-ers een heel goed toepasbare methode is. Even wat meer over EMDR.

Wat is EMDR?

• Eye Movement Desensitization and Reprocessing is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van een traumatische ervaring. Je hoeft niet perse gediagnostiseerd te zijn met posttraumatisch stress syndroom om EMDR toe te passen. EMDR kan helpen bij allerlei soorten nare ervaringen.

Hoe werkt het precies?

• Stel je even voor dat je een hele negatieve ervaring hebt gehad. De herinnering daaraan zit in je langetermijngeheugen opgeslagen met een bijbehorende hoeveelheid negatieve emoties. Tijdens een EMDR-sessie haal je die ervaring weer naar boven, waardoor hij (tijdelijk) in je kortetermijngeheugen wordt geplaatst. Het kortetermijngeheugen kan alleen niet zoveel tegelijkertijd opslaan als het langetermijngeheugen. Terwijl jij je dan probeert te focussen op het plaatje in je hoofd van die negatieve ervaring, gaat de therapeut je ‘afleiden’ door je tegelijkertijd te laten focussen op bijvoorbeeld zijn van links naar rechts bewegende vingers. Doordat je die dingen eigenlijk niet tegelijkertijd kunt doen, wordt de nare ervaring als het ware overschreven en terug in het langetermijngeheugen geplaatst. De heftige emotionele lading is dan echter iets minder heftig geworden. Dit proces van naar kortetermijngeheugen halen en weer terugplaatsen in het langetermijngeheugen wordt net zo lang herhaald tot de negatieve lading op die herinnering niet meer aanwezig is.

Zelf heb ik ook EMDR sessies ondergaan om mijn HG-zwangerschappen te kunnen verwerken. Ik kon bijvoorbeeld niet meer tanden poetsen omdat dat altijd meteen had geleid tot overgeven toen ik nog zwanger was. Doordat de negatieve lading van het plaatje in mijn hoofd werd gehaald, kon ik eigenlijk vrij snel na de zwangerschap weer gewoon tanden poetsen. Het plaatje van mij die aan het overgeven was, werd daar uiteraard niet leuker door. Overgeven is niet leuk en dat zal het ook niet worden, maar de link met tanden poetsen werd wel overschreven in mijn hoofd. Even voor de nerds onder ons: geen CTRL-ALT-DEL dus, maar meer een wijziging van het opmaakprofiel.

Het grote voordeel van EMDR tegenover bijvoorbeeld IE (Imaginaire Exposure, dus herbeleven van de gebeurtenissen) als therapievorm, is dat je de nare gebeurtenissen niet helemaal hoeft op te diepen en uit te spitten. Je werkt alleen met de herinneringen die NU het meest problemen geeft. Zie ook onderstaande afbeelding.

Invloed van de media op de beleving in de geboortezorg

Als afsluiter heeft Christel op het eind van de dag genoten van een inspirerende lezing over zwangerschap in de media en over welk beeld er door de media / journalistiek geschetst wordt over zwanger zijn. Zij vertelt jullie hieronder over deze lezing.

Christel: “Als je googelt op het woord “zwanger”, stuit je veelal op items zoals zorgen, angst, slecht, gevaar, niet doen. Googel je op “bevalling” dan stuit je onder andere op bedreiging, celebrity en hels. De media schept een beeld van de geboortezorg en door internet is dit beeld 24 uur per dag beschikbaar. Maar is dit beeld wel realistisch? Suzan noemde het al eerder: keuzevrijheid tijdens de zwangerschap en de bevalling. Als je je hierin gaat verdiepen, ontstaat er bij zwangeren en hun partners vaak twijfel, want wat is nu goed en wat is nu fout. Denk aan de vele discussies op internet over de keuze voor borst- of flesvoeding, over thuis of in het ziekenhuis bevallen, over wel of niet laten huilen. De media maakt het niet altijd alleen maar makkelijker voor ons en soms zelfs gewoon lastiger.

Zowel de zwangere als de zorgverlener laat zich door de media beïnvloeden. Het is goed dat we ons hiervan bewust zijn. Als Stichting ZEHG willen wij bekendheid geven aan HG, wat het is en hoe het word beleefd. Dit is best een hele klus, want je hebt heel veel gradaties van HG. Wij waren ons al bewust van het feit dat het goed is om zowel milde als zeer hevige HG-verhalen naar buiten te brengen. Met deze lezing werd dit voor mijn gevoel nogmaals onderstreept. Het laatste wat wij willen is mensen bang maken, maar wel ben ik van mening dat wij een zo realistisch mogelijk beeld moeten scheppen en dat doen we met behulp van jullie verhalen. Gelukkig heeft HG voor velen van ons toch een happy end; naast het krijgen van een kindje brengt HG vaak ook inzichten op persoonlijk vlak. Het is goed om ook de zaken te blijven belichten die HG je heeft gebracht, daar put de lezer kracht uit! Dat doen we bijvoorbeeld ook elk jaar tijdens de lotgenotendag: nietalleen stilstaan bij het negatieve, maar ook het positieve. En dat is soms best moeilijk, maar samen lukt ons dat elk jaar weer.”

In de wandelgangen

Het was mooi om te zien dat zoveel enthousiaste mensen betrokken zijn bij de geboortezorg en daarmee ook bij HG. Door de vervelende verhalen over het onbegrip van artsen zou je hier haast over gaan twijfelen. Christel en ik kunnen nu met volle overtuiging zeggen dat er genoeg mensen zijn die welwillend zijn, vol empathie en met een vooruitstrevende blik. Deze mensen zijn echter afhankelijk van een financieel plaatje dat word toegekend door de zorgverzekeringen. Dit kan helaas voor ons beperkend werken. Dat is ook een van de redenen dat een landelijk protocol opzetten tot nu toe nog niet gelukt is. Hopelijk vinden we een weg hierin, we blijven er in ieder geval actief mee bezig!

Tussen de lezingen en workshops door hebben Christel en ik een aantal leuke contacten gelegd. Gynaecologen en verloskundigen die onze badge lezen: “Stichting ZEHG? Wat is dat dan?” Wij: “ZEHG staat voor Zwangerschapsmisselijkheid En Hyperemesis Gravidarum.” Zij: “Joh… nooit geweten dat daar een stichting voor was.”

Maar ook zorgverleners die aangaven: “Waarom staan jullie niet hier met een stand? Dan bereik je nog veel meer mensen.” Nou, dat idee gaan we zeker meenemen voor een volgende keer. Maar de mooiste reactie kreeg ik toen ik net naar huis wilde vertrekken: “Wat goed dat jullie hier zijn geweest! Jullie zijn de schakel tussen ons en die zwangere vrouwen die wij niet goed kunnen bereiken omdat ze dan vaak al uitgedroogd zijn en die psychische klachten al hebben ontwikkeld. Zou toch mooi zijn als we met jullie hulp inderdaad meer kunnen voorkomen in plaats van te moeten genezen.” En dat is het mooiste compliment wat ons maar gegeven kan worden. Want als wij met al onze activiteiten mogelijk maken dat een HG-zwangerschap geen negatieve ervaring meer hoeft te zijn, ook al is het maar bij één persoon, dan hebben wij het verschil gemaakt.